نرم مثل موم | نوروپلاستی و آثار آن
بعد از خواندن این متن، مغز شما دیگر همان مغز سابق نیست| نوروپلاستی و آثار آن
ما چطور یاد میگیریم؟ چرا بعضی از ما سریعتر از دیگران چیزی را میآموزیم؟
دانش ما درباره مغز با شتابی نفسگیر متحول میشود. بسیاری از آنچه میپنداشتیم دربارهی مغز میدانیم، نادرست یا ناقص از آب درآمده و کشف این که چه چیزی از ما کسی را میسازد که اکنون هستیم، هنوز چالش بزرگی به نظر میرسد.
درباره مغز، بدفهمی های تاریخی زیادی وجود دارد، به طور مثال، تا مدت ها تصور میشد که در شرایط مختلف، فقط بخش های خاص و محدودی از مغز فعال است، مثلا در وقت هایی که فعالیتی نداریم، مغز تقریبا خاموش میشود! خب، این نادرست است. امروز مشخص شده که حتی در حال خواب نیز بخش های مختلف مغز ما شدیداً فعال است.
مغز شما با شما پیر نمیشود!
کمی قبلتر در حدود 25 سال پیش، تصور بر این بود که پس از بلوغ، تمام تغییراتی که در مغز اتفاق میافتند منفی هستند؛ از جمله مردن سلولهای مغز با افزایش سن، افزایش احتمال آسیبهایی مثل سکته و…؛ اما پس از آن، مطالعات جدید نشان دادند که در بزرگسالی، مغز به طور قابل توجهی دوباره سازماندهی میشود.
در پژوهشهای بعدی که نشان دهنده تاثیر رفتار انسان بر تکامل مغز او بود، ثابت شده که تغییرات مغز، محدودهی سنی ندارد. خبر خوبی است؛ نه؟ و در واقع این تغییرات مستمر هستند.
مهمتر اینکه سازماندهی مجدد مغز، به بهبود آن پس از آسیب های احتمالی (مثلا سکته) کمک میکند. در واقع با پیشرفت های مهم در تکنولوژی (به خصوص توسعه MRI)، امکان کشف این حقایق برای ما فراهم شد.
اما هیجان انگیز ترین و شاید عجیب ترین کشفی که اخیرا صورت گرفته، پدیده نوروپلاستی (انعطاف پذیری نورون ها) است؛ پدیده ای که بیان میکند با یادگرفتن هر مطلب جدید، مغرتان به شکل غیرقابل باوری تغییر میکند.
خب، این تغییرات چه شکلی است؟
هیولای شکل پذیر
مغز شما به سه طریق اصلی برای کمک به یادگیری تغییر مییابد:
کارخانه مواد شیمیایی: تغییر اول
نخستین تغییر، شیمیایی است. در واقع مغز از طریق انتقال سیگنالهای شیمیایی بین سلول های مغزی (نورون ها) کار میکند. این کار باعث یک رشته کنش و واکنشها میشود. برای کمک به آموزش، مغز شما میتواند میزان و تراکم سیگنالهای شیمیایی بین نورون ها را افزایش دهد.
اینطور در نظر بگیرید که در حین بازدید از یک نمایشگاه آثار ونگوگ هستید. اگر نقاش باشید و هدفتان الهام گرفتن از این نقاشی ها باشد، مغزتان با افزایش تبادل سیگنال های عصبی، به شما برای تمرکز و کشف نماد های آن نقاشی ها کمک میکند و ظرفیت شما برای دریافت و پردازش اطلاعات بیشتر خواهد شد.
چون این تغییرات به سرعت اتفاق میافتند، باعث کمک به حافظه کوتاه مدت یا افزایش کوتاه مدت عملکرد مهارت حرکتی میشوند.
نرم مثل موم: تغییر دوم
راه دوم مغز برای کمک به یادگیری، ایجاد تغییر در ساختار فیزیکی خود است. در طول یادگیری، مغز میتواند ارتباطهای بین نورونها را تغییر دهد.
در این مورد، ساختار فیزیکی مغز واقعا تغییر میکند. البته این روند زمانگیر است.
اینگونه تغییرات با حافظۀ بلند مدت مرتبط هستند، یعنی بهتر شدن مهارت های حرکتی در بلند مدت؛ ضمنا این فرایندها معمولا با کنش و واکنش همراهند.
همه ما زمانی سعی کردهایم یک مهارت حرکتی جدید یاد بگیریم؛ مثل نواختن یک ساز یا انجام یک ورزش جدید؛ سپس با هر جلسه تمرین، بهتر و بهتر شدن را تجربه کردهایم. گاهی در یکی از جلسات ابتدایی، با این فکر که “یاد گرفتمش”، تمرین را رها کرده ایم و فردای آن روز، دریافته ایم که دیروز اشتباه فکر میکردیم.
چه اتفاقی افتاد؟ در کوتاه مدت، مغز توانسته انتقال سیگنال شیمیایی بین دو نورون را بهتر کند، اما به دلیلی، آن تغییرات، باعث تغییر ساختار مغز -که برای تامین حافظه بلندمدت لازم است- نشده. به یاد داشته باشید که شکل گیری حافظه بلندمدت، زمانبر است.
تغییرات ساختاری همچنین میتواند باعث ایجاد شبکهی به هم پیوستهای از مناطق مغز شود که در پیوند با هم عمل کرده و یادگیری را ممکن میکنند. یعنی مناطقی از مغز که به تنهایی بازدهی کافی برای انجام کاری را نداشتهاند، با هم مرتبط شده و ظرفیت لازم را فراهم میکنند.
نوروپلاستی میتواند باعث رشد یا تغییر ساختار برخی مناطق مغز شود که برای رفتارهای مشخصی، واجد اهمیت هستند؛ درست مانند یک عضله.
پژوهش نشان میدهد که رانندگان تاکسی لندن، که برای گرفتن پروانه تاکسیرانی، باید نقشهی لندن را حفظ کنند، در منطقه مربوط به حافظه فضایی یا مرتبط با نقشه، مغز بزرگتری دارند. کسانیکه خط بریل میخوانند، منطقه حس لامسه مغزشان از مال ما بزرگتر است. اگر راست دست باشید، منطقه حرکتی غالب، در سمت چپ مغز شماست، در نتیجه از سمت دیگر بزرگتر است.
پیدا کردن آدرس با چشم بسته: تغییر سوم
آخرین راه تغییر مغز برای تامین ظرفیت آموزش، تغییر کارکرد آن است. با به کار بستن مستمر بخشی از مغز، تحریک پذیری آن بیشتر و بیشتر و استفاده از آن سادهتر میشود. این عمل، زمان و نحوه فعال شدن آن مناطق را تغییر میدهد. مثلا در اولین روز یادگیری دوچرخه سواری، مغزتان نسبت به روز بیستم، عملکرد متفاوتی خواهد داشت و ظرفیتی که به این کار اختصاص میدهد بسیار کمتر خواهد بود. با یادگیری، کل شبکههای فعالیت مغز تغییر و تحول مییابد.
نوروپلاستی حاصل همکاری تغییرات شیمیایی، ساختاری و تغییرات کارکرد است که در سراسر مغز صورت میگیرد. این تغییرات میتوانند جدا از یکدیگر رخ دهند، اما اغلب هماهنگ رخ میدهند و در نتیجه، با هم یادگیری را پشتیبانی میکنند. این روند همواره در حال رخ دادن است.
یک سوال بزرگ
حال که مغز ما در حدی فوقالعاده نوروپلاستی دارد، پس چرا چیزی را که دلمان میخواهد به سادگی نمیآموزیم؟ چرا کودکان گاه در مدرسه رفوزه میشوند؟ چرا با بالا رفتن سن، بیشتر فراموشکار میشویم؟ و چرا آسیب مغزی مردم کاملا بهبود نمییابد؟
به طور خلاصه: چه چیزی در نوروپلاستی محدودیت ایجاد میکند؟
مطالعات بعدی به طور خاص به چگونگی بهبود بعد از سکتهی مغزی ربط دارد.
بهتازگی سکتۀ مغزی از ردیف سومین عامل اصلی مرگومیر در آمریکا عقبتر رفته و به چهارمین عامل رسیده است. اما در واقع، مشخص میشود شمار کسانیکه دچار سکتۀ مغزی میشوند، کم نشده است، فقط وضعمان در زنده نگهداشتن کسانی که سکته کردهاند بهتر شده است.
درمییابیم که کمک به بهبود مغز بعد از سکته بسیار دشوار است و اگر بیپرده بگوییم، در کارهای توانبخشی موثر، ناتوان بودهایم. نتیجه کلی این است که سکتۀ مغزی در صدر علتهای معلولیت بلندمدت بزرگسالان جهان است. پژوهشها حاکی از این است که در کانادا، کیفیت حال عمومی افرادی که سکته کردهاند افت کرده است.
برای پرورش مغز نیاز به مصرف مکمل نیست
نخستین درس این است که محرک اصلی تغییر در مغز ما، رفتارمان است؛ پس داروی دیگری برای نوروپلاستی وجود ندارد که بخوریم. هیچ چیز موثرتر از تمرین برای کمک به آموزش نیست و اصل قضیه این است که تمرین باید انجام شود. در واقع، پژوهش نشان داده است که دشواری و مبارزهی بیشتر در زمان تمرین، هم به یادگیری بیشتر و هم به تغییر ساختار بیشتر مغز میانجامد.
مشکل اینجاست که نوروپلاستی یک تیغ دولبه است. میتواند مثبت باشد، مانند یادگیری چیزی جدید و پایه گذاری یک مهارت حرکتی نو در مغز؛ و نیز میتواند منفی باشد، مانند اعتیاد به یک دارو یا شاید گرفتاری به یک درد مزمن.
پس مغز ما بی نهایت شکلپذیر است و با هر کاری که انجام میدهیم (و حتی کارهایی که انجام نمیدهیم)، از نظر ساختاری یا عملکرد، شکل میگیرد.
مغز شما هر روز به مدرسه متفاوتی میرود
درس دیگری که دربارهی مغز آموختیم این است که در امر آموزش، قبایی به قامت همه وجود ندارد. نمیتوان یک نسخهی واحد برای یادگیری نوشت. مثلا این باور اکثر مردم که برای مسلط شدن به مهارتی جدید باید 10000 ساعت تمرین کنید را به یاد بیاورید. مطمئن باشید که مطلقاً به این سادگی نیست. برای برخی از ما، تمرین خیلی بیشتری لازم است و برای برخی دیگر بسیار کمتر.
درک این مطلب موجب ایجاد جرقهای شد که چیزی به نام مداوای شخصی ابداع شود؛ به این صورت که برای بهتر شدن نتایج، هر فرد باید راهکار خاص خود را به کار ببندد.
این ایده اولین بار از روش درمان سرطان الگوبرداری شد. به این صورت که ژنتیک، اهمیت به سزایی در انطباق برخی از انواع شیمیدرمانی با شکل مشخص سرطان دارد.
رفتاری که شما به طور روزانه از خود بروز می دهید بسیار مهم است. هر رفتاری مغز شما را تغییر میدهد و به باور من ما باید نه تنها مداوای شخصی هر فرد بلکه روش آموزش مخصوص به هر فرد را در دستورکار خود قرار دهیم.
شما باهوش یا احمق نیستید، بلکه مغز منحصر به فردی دارید
منحصر بفردی مغز شما، در یادگیری و نیز یاددهی، دامنگیرتان خواهد بود. این ایده به ما درک این را میدهد که چرا برخی کودکان در نظامهای آموزشی سنتی شکوفا میشوند و برخی نمیشوند؛ چرا برخی از ما زبانها را به سادگی میآموزیم و برخی دیگر هر ورزشی را میآموزند و رشد میکنند. پس وقتی خواندن این متن را تمام می کنید، مغز شما همانی نخواهد بود که صبح امروز بوده است.
اما تغییر مغز هر یک از شما متفاوت خواهد بود.
با مغزتان رفیق باشید
در مورد بهترین شیوهی یادگیریتان مطالعه کنید. رفتارهایی را تکرار کنید که برای مغزتان سلامتیبخش است و رفتارهایی که سالم نیستند را ترک کنید. تمرین کنید. یادگیری یعنی انجام کاری که مغزتان میطلبد، پس بهترین راهبردها برای هر فرد متفاوت است. جالب است که بدانید که این راهبردها، حتی در یک فرد هم متفاوت است؛ برای شما آموزش موسیقی ممکن است آسانتر باشد ولی یادگیری اسکی با یکتخته، دشوارتر. شما و مغز شکلپذیر شما، پیوسته از جهان پیرامون خود شکل میپذیرید. دریابید که هر چه میکنید، با هر چه روبرو میشوید و هر تجربهای که دارید مغزتان را تغییر میدهد. میتوانید بهتر شوید، اما ممکن است بدتر هم بشوید.
Reference: Dr. Lara Boyd TED talks
مطالب زیر را حتما مطالعه کنید
نچسبیدن لایه اول به صفحه ساخت پرینتر سه بعدی + راه حل
پرینت سه بعدی؛ آینده ساخت و تولید
نمای کلی مأموریت 2020 مریخ
استقامت تا حیات! | تشریح عملیات سطحی کاوشگر استقامت
در ساعت 00.30 (به وقت ایران) روز 19 فوریه 2021 ، پرسی روی سطح مریخ فرود آمد. این یک لحظهی تاریخی برای انسانها بود؛ به اهمیت اولین قدمهای نیل آرمسترانگ روی سطح ماه!
دیدگاهتان را بنویسید